Το 4ο Δημοτικό ένα από τα πρώτα Δημοτικά της Νέας Ιωνίας στη σημερινή του μορφή

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Πρώτα σχολεία στην προσφυγική Νέα Ιωνία

Ήρθε επιτέλους και η δική μας η σειρά να επιλέξουμε θέμα! Οικειοθελώς φυσικά! Θέλαμε να εξερευνήσουμε και εμείς με τη σειρά μας, και να δείξουμε την αγάπη για την πόλη μας, το ενδιαφέρον μας για το σχολείο, αλλά πώς; Κοιταζόμασταν αμήχανα. Πάλι! Και πάλι!
Δύσκολες στιγμές, κατεβασμένα κεφάλια, πεσμένο ηθικό, και ξαφνικά ακούγεται η φωνή του "θεού".
-Παιδιά, αποφασίσατε;
-Ναι, ναι...
-Τι ρε παιδιά, τρελαθήκατε; Τι θα του πούμε τώρα;
-Ότι βρέξει ας κατεβάσει...
…Μετά από δυο εβδομάδες, 100 μέτρα από την Ένωση Σπάρτης Μικράς Ασίας…
-Έχει κι άλλο ποδαρόδρομο; Κουραστήκαμε! Και ποιον θα δούμε εκεί που θα πάμε;
-Έτοιμο το μαγνητόφωνο; Η φωτογραφική μηχανή;
-Ωχ, άρχισε πάλι με τις φωτογραφίες... δεν την αντέχω!
Και εκεί μας αποκαλύφτηκε το μυστικό: θα συναντούσαμε τον άνθρωπο που γνώριζε τα πάντα για το θέμα που μας απασχολούσε ιδιαιτέρως: Τα πρώτα σχολεία των προσφύγων μέσα σε εποχές δύσκολες, ως ένα σημείο ανώμαλες και πρωτόγονες. Δυστυχώς οι μαρτυρίες - ογδόντα και πλέον χρόνια μετά - και "λίγες ήταν και όχι υποβοηθητικές" όπως μας είπε χαρακτηριστικά ο κος Χάρης Σαπουντζάκης, πρόεδρος της "Ένωσης Μ. Ασίας Σπάρτης".

Δάσκαλος πραγματικός (μετέπειτα σχολικός σύμβουλος) σε χρόνια δύσκολα κι ο ίδιος ο κύριος Χ. Σαπουντζάκης, μας κατέκτησε αμέσως, τόσο με την αγάπη του για την παιδεία, όσο και με τις γλαφυρές αφηγήσεις του για τα προβλήματα των προσφύγων της Ν. Ιωνίας. Μας μίλησε για τους αγώνες των προσφύγων και την κινητικότητα σε όλους τους τομείς, και ιδιαίτερα για την προσπάθεια τους να ανεγερθούν σχολεία, καθώς οι Μικρασιάτες αγαπούσαν την εκπαίδευση.

Μεταξύ άλλων, μας μίλησε για την ανέγερση των πρώτων σχολείων στη Νέα Ιωνία, το μεγάλο σχολείο στο κέντρο, αυτό στην Ελευθερούπολη, που ανεγέρθηκε λίγο αργότερα, τα σχολεία παράγκες σε Σαφράμπολη και Καλογρέζα κλπ. Συνέχισε με την αναφορά στα νέα σχολεία που οικοδομήθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα από τη δεκαετία του '30 και έπειτα: 3 δημοτικά σχολεία στο Ιστορικό Κέντρο, 2 στην Ελευθερούπολη, και από 1 στη Σαφράμπολη και στην Καλογρέζα. Σε δικά τους κτίρια λειτούργησαν τα 2 ιδιωτικά εκείνης της εποχής: Ο περίφημος "Κάδμος" του Αντώνη Σαπουντζάκη, και το "Αναξαγόρειο" των Βενιέρη, Ζουριδάκη, Χατζή, που γρήγορα θα ενοικιαστεί από το Δημόσιο, για να στεγάσει το 1934 το 1ο Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας, το οποίο, σε μνήμη του παλαιοτέρου ομώνυμου ιδιωτικού σχολείου, έφερε τον τίτλο "Αναξαγόρειο". Γρήγορα, στα σχολεία επικρατεί ένας πραγματικός πολιτιστικός οργασμός, αφού αμιλλώνται για το ποιο θα κάνει την καλύτερη γιορτή και τις ωραιότερες επιδείξεις.

-Και ζήσανε αυτοί καλά και εμείς καλύτερα! Τι γράφετε ρε παιδιά! Παραποίηση της ιστορίας! Θα τα δει η "άλλη" και θα γελάει δέκα μέρες!
-Πάλι για τα σοκολατάκια σας πήγα εκεί; Τι ακούσατε; Δεν κρατήσατε σημειώσεις; Δε θυμάστε τι έγινε στο μουσείο Τ. Σινόπουλου με τον καθηγητή Ξάνθο Μαϊντά και την υπόλοιπη ομάδα; Τσάι, γλυκά, φωτογραφίες και βολτούλα!
Άστραψε, βρόντηξε το σύμπαν: Μην πάθουμε τα ίδια!
-Όχι, εμείς ήπιαμε πορτοκαλάδα και κανείς δε μας μίλησε για ποίηση! Να εξηγούμαστε…
Και συνεχίζω, για να της αποδείξω ότι άκουγα:
-Καλύτερα να δούμε τα πράγματα λίγο πιο σφαιρικά και οργανωμένα ρε παιδιά, μη βιάζεστε.

Συνέχεια 3ης αποστολής: Σχολεία
-Να τα πάρουμε με τη σειρά, ένα-ένα.
-Ο πάντα μεθοδικός συμμαθητής μας! Σας ακούμε κύριε!
-Με ειρωνεύεστε, ή μου φαίνεται; Απαξιώ!
Το 1924 άρχισε να ανεγείρεται, στο χώρο που είναι και σήμερα, το διδακτήριο του 1ου Δημοτικού Σχολείου Ν. Ιωνίας (αρχική ονομασία: "Αρρεναγωγείο Ποδαράδων"). Η ανέγερση ολοκληρώνεται το 1925. Τα χρήματα προέρχονταν από το ταμείο της Ε.Α.Π. Τέσσερα χρόνια μετά (1928), θα θεμελιωθεί ακριβώς απέναντι από τη βορινή του πλευρά ο ναός των Αγίων Αναργύρων.
Το Δημοτικό Σχολείο άρχισε τη λειτουργία του το Σεπτέμβριο του 1924. Υπήρχε δηλαδή ένα διάστημα ενός περίπου χρόνου, όπου όλα ήταν άνω-κάτω. Τα παιδιά άρχισαν να μαζεύονται από τους δασκάλους σε μισοτελειωμένα δωμάτια σπιτιών ή στην αυλή του σχολείου, όπου είχε τοποθετηθεί πρόχειρα ένα παράπηγμα, κάτω από τα δέντρα. Χρειάστηκαν 2 περίπου χρόνια, ώσπου να εγκατασταθούν στο μεγάλο αυτό κτίριο, που υπερδιόροφο καθώς ήταν, δέσποζε της περιοχής. Μεγάλες αίθουσες, ψηλοτάβανες, φαρδιοί διάδρομοι, πολλά και μεγάλα παράθυρα, σύμφωνα με τη βαρύγδουπη πρωσική αρχιτεκτονική των σχολείων της εποχής.
Στην αρχή ήταν και αυτό κεραμοσκεπές, αργότερα όμως η στέγη αφαιρέθηκε και έμεινε η "πλάκα". Το κτίριο είχε 10 αίθουσες. Αργότερα, προστέθηκαν ανατολικά άλλες 4, και 2 γραφεία δασκάλων. Υπήρχαν υπόγεια για αποθήκες και εργαστήρια, που φάνηκαν χρήσιμα στην περίοδο της Κατοχής για το συσσίτιο των παιδιών. Στη δυτική πλευρά της αυλής, παρέμεινε το παράπηγμα που συνήθως στέγαζε μικρές τάξεις. Προστέθηκαν τουαλέτες, ενώ στο βόρειο μέρος υπήρχε και δενδρόκηπος. Η είσοδος στο υπερυψωμένο ισόγειο γινόταν με διπλή σκάλα, και υπήρχε μεταξύ τους μεγάλο επίπεδο, όπου στέκονταν οι δάσκαλοι την ώρα της προσευχής, ή γίνονταν οι ομιλίες τους προς τα στοιχισμένα τμήματα των μαθητών. Αυτός ο εξώστης είναι ιστορικός και ευτυχώς, που κατά την αναπαλαίωση του κτιρίου, μετά τους μεγάλους σεισμούς του 1999 διατηρήθηκε, γιατί από αυτόν το 1928, όταν έγινε η θεμελίωση του ναού των Αγ. Αναργύρων, μίλησε προς τους πρόσφυγες ο εθνάρχης Ελ. Βενιζέλος.
-Σταμάτα! Μπλα! Μπλα! Μπλα! Μας κούρασες με το 1ο Δημοτικό σου, τόση ώρα! Πες και κάτι πιο ενδιαφέρον!
-Θα σας πως ένα τραγούδι! Μην είστε "διακόπτες"!
ΚΑΘΕ ΣΤΙΓΜΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΧΕΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑ, ΜΙΑΝ ΕΙΚΟΝΑ ΑΝΕΙΔΩΤΗ ΩΣ ΤΑ ΤΩΡΑ, ΠΟΥ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΘΑ ΞΑΝΑΕΙΔΩΘΕΙ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
-Και συνεχίζω… γιατί αν περιμένω…
Ουσιαστικά στο χώρο του κτιρίου του 1ου Δημοτικού Σχολείου στεγάζονταν αρχικά τέσσερα σχολεία (δυο αρρένων και δυο θηλέων) και μετά τα 1ο, 2ο, 3ο μικτά Δημοτικά Σχολεία, μαζί με ένα Νηπιαγωγείο.
Ο εκπαιδευτικός χάρτης των Δημοτικών Σχολείων της Νέας Ιωνίας, στην περίοδο που εξετάζουμε, ιδιαίτερα δε στο τμήμα της 1928 - 1935, παρουσίαζε σε λειτουργία: 3 Δημοτικά Σχολεία στο Ιστορικό Κέντρο, 2 Δημοτικά στην Ελευθερούπολη, 1 στη Σαφράμπολη, 1 στον Περισσό, και 1 στην Καλογρέζα. Υπήρχαν ακόμη τα ιδιωτικά σχολεία: "Κάδμος", του Σπάρταλη εκπαιδευτικού Αντώνη Σαπουντζάκη, "Αναξαγόρειος Σχολή", των Βουρλιωτών Βενιέρη και Ζουριδάκη, στο Ιστορικό Κέντρο, η "Σχολή Δριμυλιώτου", και η "Ζαφείριος Σχολή", του Μαρκόπουλου στον Περισσό {Υπάρχουν επίσης κάποια στοιχεία για ιδιωτική σχολή "Καρασταμάτη"}
Μέχρι τη σχολική χρονιά 1934-35, πλήρες Γυμνάσιο δε λειτουργούσε στη Νέα Ιωνία. Έτσι, οι μαθητές ήταν υποχρεωμένοι να πηγαίνουν στο 8ο Αθηνών, στο περίφημο 9ο (στα Πατήσια), ή στο Γυμνάσιο Αμαρουσίου.
Η εργασία μας δε θα ήταν ολοκληρωμένη, εάν δεν έδινε μιαν αδρή έστω εικόνα για τη λειτουργία, την τόσο σύντομη άλλωστε, ενός ακόμη σχολείου, που λειτούργησε στο Ιστορικό Κέντρο, απέναντι μάλιστα από το Α' Δημοτικό σχολείο, και στη βαθμίδα του ήταν κι αυτό ένα από τα πρώτα σχολεία προσφύγων.
Εννοούμε βέβαια το "Ελληνικό Σχολείο Νέας Ιωνίας" (1926-1929).
Το "Ελληνικό Σχολείο" ή "Σχολαρχείο", όπως συνήθως το αποκαλούσε ο λαός, τόσο στον Ελλαδικό, όσο και στο Μικρασιατικό χώρο, λειτούργησε επί μια σχεδόν εκατονταετία, αδιάλειπτα, με καλά αποτελέσματα. Αλλού ήταν - για τις μικρότερες κοινότητες - το ανώτερο σχολείο, αλλού ήταν το ενδιάμεσο προς το αριστοκρατικό Γυμνάσιο και τις παραπέρα ανώτερες σπουδές στα Πανεπιστήμια. Το Ημιγυμνάσιο Ν. Ιωνίας άρχισε να λειτουργεί το σχολικό έτος 1929-30, στη θέση του καταργηθέντος Ελληνικού Σχολείου. Είχε 2 τάξεις: την Α' και τη Β'. Η φοίτηση ήταν μικτή. Οι εγγραφές σε αυτό, όπως περίπου ίσχυσαν για το Ελληνικό Σχολείο, γίνονταν ποικιλοτρόπως.
Στα χρόνια αυτά κυριαρχούσε στην Ελλάδα το παιδαγωγικό δόγμα του λεγόμενου "Σχολείου Εργασίας", που παρωθούσε τους εκπαιδευτικούς να δημιουργούν συνεχώς δράσεις με τα πράγματα, ώστε μέσα από αυτές να προκύπτει βιωματικά η γνώση. Έτσι, για παράδειγμα τα σχολεία, όσα βέβαια είχαν το χώρο, καταγίνονταν στη δημιουργία σχολικών κήπων. Γι'αυτό και στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου οι μαθητές, με την καθοδήγηση των δασκάλων τους, καλλιεργούσαν ανθόκηπο, αλλά κυρίως λαχανόκηπο.
Ο αθλητισμός - περισσότερο ο λεγόμενος κλασσικός αθλητισμός - καλλιεργούνταν αρκετά, όχι μόνο στο υπόλοιπο της αυλής αλλά και στα γυμναστήρια της περιοχής {στην περιοχή της Ελευθερούπολης κυρίως}. Μάλιστα, στο τέλος της χρονιάς γίνονταν και αγωνίσματα στίβου με τη συμμετοχή μαθητών όλων των συστεγαζόμενων σχολείων αλλά και του γειτονικού Ελληνικού Σχολείου, και του Γυμνασίου αργότερα. Δεν έλειπαν οι εκδρομές κυρίως με το ατμήλατο τρένο, ως την Κηφισιά και το Διόνυσο, αλλά και με τα πόδια, ως τις γύρω εξοχές (άλσος Φιλαδέλφειας, Μάρμαρα κλπ). Εκεί όμως που δάσκαλοι και μαθητές κυριολεκτικά χαλούσαν τον κόσμο, ήταν οι σχολικές γιορτές. Οι ισόγειες αίθουσες δεξιά της εισόδου που ενώνονταν μεταξύ τους, αφού άνοιγαν οι συρόμενες πόρτες, προσφέρονταν για την οργάνωση θεατρικών παραστάσεων, κυρίως της 5ης Μαρτίου, ενώ μετά την άνοιξη και ιδιαίτερα με τη λήξη της σχολικής χρονιάς, κάτι ανάλογο με σήμερα.
Φυσικά εννοείται ότι όλα τα σχολεία το έτος 1940-41, έτος ουσιαστικά πολέμου, λειτούργησαν ως το Δεκέμβριο μόνο. Η λειτουργία των σχολείων δεν ήταν δυνατή στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, έτσι γενικώς και αορίστως "λόγω πολέμου", ο οποίος, όπως παντού, έτσι και στη Νέα Ιωνία, είχε σωρεύσει δάκρυα, πόνο, πείνα και καταστροφή. Η πείνα είχε θερίσει τους κατοίκους και περισσότερο τα μικρά παιδιά. Οι διώξεις, οι φυλακίσεις και οι εκτελέσεις των πατριωτών από τις δυνάμεις Κατοχής, τα Δεκεμβριανά και ο Εμφύλιος με τις εξορίες και την αλληλοεξόντωση, είχαν διαλύσει τον κοινωνικό ιστό της πόλης, η οποία είχε φτάσει λίγο πριν να θεωρείται μια από τις ραγδαία αναπτυσσόμενες πόλεις της Ελλάδας.
Το διδακτήριο είχε καταληφθεί από τους Γερμανούς, που το είχαν μετατρέψει σε αποθήκη - φρούριο, σφραγίζοντας πόρτες και παράθυρα.
Οι ηρωικοί δάσκαλοι, σκελετωμένοι οι ίδιοι, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο και ιδιαίτερα με τα συσσίτια που λειτούργησαν στα υπόγεια του σχολείου, να κρατήσουν τα παιδιά στη ζωή. Όπου και όσο μπορούσαν. Ένας από αυτούς, ο Στ. Σεραφετινίδης, χάνει τη ζωή του σε ατύχημα.
Παλιοί μαθητές του σχολείου ήδη έχουν περάσει στο πάνθεο των ηρώων {Δουρμούσογλου, Παυλαντής} της Εθνικής Αντίστασης, ενώ πολλοί βέβαια σκοτώθηκαν πολεμώντας στην Αλβανία κι άλλοι είχαν τραυματιστεί.
-Παιδιά, ξέχασα κάτι σημαντικό να σας πω!
-Επιτέλους "παντογνώστη", σε συλλαμβάνουμε αδιάβαστο. Δεν μας είπες ούτε για τα μαθήματα που έκαναν τότε τα παιδιά στα σχολεία, ούτε πόσες τάξεις είχε αρχικά Δημοτικό Σχολείο. Καταλάβαμε. Νομίζω 4;
-Ναι, 4, σωστά κατάλαβες φίλε μου! Όμως για να κατανοήσει κάποιος τον τρόπο εργασίας των σχολείων της προσφυγούπολης της Νέας Ιωνίας, θα πρέπει να έχει υπόψη του βασικά στοιχεία της εκπαίδευσης στο Μικρασιατικό χώρο, σε αντιπαραβολή με τα ισχύοντα στον Ελλαδικό, όχι μόνο για να δούμε το επίπεδο και τις δυνατότητες των προσφύγων μαθητών, αλλά και των προσφύγων εκπαιδευτικών, πολλοί εκ των οποίων άλλωστε δίδαξαν και στην Ελλάδα και φυσικά και στη Νέα Ιωνία.
Βέβαια, ας επισημάνουμε και πάλι ότι το 1ο Δημοτικό Σχολείο ήταν εξατάξιο, το λεγόμενο "Δημοτικό σχολείο Αρρένων Ποδαράδων" όπως προαναφέραμε, που το 1930 μετατρέπεται σε μικτό. Κι όπως προείπαμε, δημιουργήθηκαν άλλα 3 τετρατάξια δημοτικά, Αρρένων και Θηλέων, και αργότερα μικτά.
Μαθήματα που διδάσκονταν: Θρησκευτικά, Ελληνική Γλώσσα, Αριθμητική, Γεωμετρία, Ιστορία, Γεωγραφία, Φυσική ιστορία, Φυσική πειραματική, Γυμναστική, Καλλιγραφία, Ιχνογραφία, Ωδική, Χειροτεχνία. Τα μαθήματα όπως και στη Μικρά Ασία γίνονται πρωί και απόγευμα: 8 με 12 το πρωί και 2 με 4 το απόγευμα.
-Ωραία! Μας λύθηκαν όλες οι απορίες. Σε ευχαριστούμε! Σε ευχαριστούμε! Όχι άλλο! Ήμαρτον! Λυπήσου μας!