3ο Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας

 

 

Α’ Γυμνασίου
Τμήμα Α1β
Γιώργος Ζεϊμπέκος

 

 

Μάθημα: Τεχνολογία
Καθηγητής: κος Τάτσης

 

 

 

Εργασία: Τα εργαλεία στην Νεολιθική Εποχή

 

 





Τα λίθινα εργαλεία αποτελούν από την Παλαιολιθική εποχή μέσα απαραίτητα για την τέλεση ποικίλων οικονομικών δραστηριοτήτων. Το πέρασμα του ανθρώπου κατά τη Νεολιθική εποχή στο παραγωγικό στάδιο επιβάλλει από την 7η χιλιετία π.Χ. την αναζήτηση και κατασκευή νέων τύπων εργαλείων, σε ασυνήθιστα μέχρι τότε υλικά, επεκτείνοντας την τεχνογνωσία και εξυπηρετώντας πλήρως τις νέες ανάγκες. Με
κριτήρια το είδος των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται και τις τεχνικές που απαιτούνται για την επεξεργασία τους διακρίνονται δυο κατηγορίες εργαλείων, τα εργαλεία από αποκρουσμένο και από λειασμένο λίθο.

Η μέθοδος της απόκρουσης εφαρμόζεται σε υλικά με οστρεοειδή θραύση, όπως ο πυριτόλιθος και ο οψιανός. Κατά τη Νεολιθική παράγονται λεπίδες από ποικιλίες ανθεκτικού πυριτόλιθου (ίασπις, ανοιχτόχρωμοι πυριτόλιθοι) και από οψιανό της Μήλου. Η διακίνηση οψιανού της Μήλου σε όλες τις γεωγραφικές ενότητες της Ελλάδας εντάσσεται σε ένα ευρύ πλέγμα ανταλλαγών, ενώ οι πηγές του πυριτόλιθου παραμένουν σε πολλές περιπτώσεις άγνωστες, αφήνοντας έτσι ασαφές το πλαίσιο διακίνησής του. Οι λεπίδες χρησιμοποιούνται στις πρώτες φάσεις της Νεολιθικής ως μαχαίρια ανεξάρτητα ή με οστέινη/κεράτινη λαβή. Ιδιαίτερα οι λεπίδες πυριτόλιθου προσαρμόζονται η μια δίπλα στην άλλη σε ξύλινο στέλεχος, σχηματίζοντας έτσι στοιχεία δρεπανιού, που αντικαθίστανται μετά από πολλές χρήσεις. Οι στομωμένες λεπίδες όμως δεν αχρηστεύονται, αλλά ξαναχρησιμοποιούνται ως ξέστρα.

Αξιοσημείωτη είναι κατά τη Νεότερη Νεολιθική η αύξηση χρήσης του οψιανού για την κατασκευή τρυπανιών και ξέστρων, αιχμών για βέλη (νότια Ελλάδα, Κυκλάδες) αλλά και δόρατα. Οι τριγωνικές ή φυλλόσχημες αιχμές δοράτων από οψιανό αποτελούν μια ιδιαίτερα μικρή κατηγορία ευρημάτων που διακινούνται, πιθανότατα ως "σύμβολα γοήτρου", από την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου μέχρι τη Μακεδονία.


 


Η εμφάνιση εργαλείων από λειασμένα κρυσταλλικά ή σχιστώδη πετρώματα συμβαδίζει με την έναρξη του γεωργοκτηνοτροφικού σταδίου στον ελλαδικό χώρο (7η χιλιετία π.Χ.) και η χρήση τους είναι εντατική τόσο κατά τη Νεολιθική όσο και κατά την εποχή του Χαλκού. Σε μεταμορφικά πετρώματα (π.χ. σερπεντίνες) κατασκευάζονται, με σφυροκόπημα, λείανση, τριβή και πριόνισμα εργαλεία που χρησιμοποιούνται ως πελέκεις, αξίνες και σμίλες. Ο καθορισμός της χρήσης τους εξαρτάται από την κατεύθυνση της κόψης του εργαλείου ως προς τη λαβή του στειλεού. Ο στειλεός, το τμήμα δηλαδή, στο οποίο προσαρμόζεται το εργαλείο για την καλύτερη δυνατή χρήση του, ήταν κυρίως τμήμα από ελαφοκέρατο.

Από κρυσταλλικά πετρώματα κατασκευάζονται επίσης μυλόλιθοι και τριπτήρες, απαραίτητοι για το άλεσμα του σταριού. Οι μυλόλιθοι χρησιμοποιούνται επίσης ως επιφάνειες εργασίας κατά την κατασκευή κοσμημάτων.

Τέλος, στα λειασμένα εργαλεία της Νεότερης Νεολιθικής ανήκουν και τα "ρόπαλα" (κρανιοθραύστες), λίθινες δηλαδή σφαίρες με διαμπερή οπή, από την οποία δένεται σχοινί, με τη βοήθεια του οποίου η σφαίρα τίθεται σε περιστροφική κίνηση προκειμένου να εκτοξευτεί αποτελεσματικά. Η παλαιότερη αυτή ερμηνευτική προσέγγιση των "ροπάλων" πρέπει μάλλον να αναθεωρηθεί, μια και το υλικό κατασκευής τους είναι συνήθως ξεχωριστό και σπάνιο. Ίσως και στην περίπτωση αυτή να πρόκειται για ένα από τα στοιχεία "κοινωνικού γοήτρου", που εντοπίζονται στις τελευταίες φάσεις της Νεολιθικής.

 

 

 

Νεολιθικός Πέλεκυς-Μουσείο ΚαλύμνουΝεολιθικός Πέλεκυς-Μουσείο ΚαλύμνουΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (περίπου 4.000 – 2800/2700 π.Χ.)

 

Κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής Περιόδου συντελείται μια ριζική αλλαγή στον τρόπο ζωής του ανθρώπου, ο οποίος περνά από τον θηρευτικό στον παραγωγικό τρόπο ζωής. Είναι η εποχή του Homo Sapiens (Σοφού Ανθρώπου). Αυτός καλλιεργεί τη γη και εκτρέφει ζώα, φέρνοντας μ’ αυτό τον τρόπο μια επανάσταση στον τρόπο ζωής με πολύ σημαντικές επιπτώσεις στην εξέλιξή του. Στη Νεολιθική Εποχή ο άνθρωπος μαθαίνει σιγά-σιγά το πλάσιμο και το ψήσιμο πήλινων χρηστικών αντικειμένων (αγγεία, ειδώλια, σφραγίδες), κατεργάζεται καλύτερα τα δέρματα το μαλλί τον λίθο και τα οστά. Κατασκευάζει σπίτια, οικισμούς και θάβει τους νεκρούς του σε τάφους και πιθάρια.

Για τις ανάγκες της καλλιέργειας της γης χρησιμοποιούν αξίνες, πελέκεις, δρεπάνια, καθώς και τριπτήρες, γουδιά και μυλόλιθους. Καλλιεργούν το σιτάρι, το κριθάρι και διάφορα είδη οσπρίων. Παράλληλα στον ίδιο χώρο ασχολούνται με την εκτροφή εξημερωμένων ζώων (αιγοπροβάτων, χοίρων), τα οποία καλύπτουν βασικές βιοτικές ανάγκες, όπως κρέας, γάλα, λίπος, για τροφή, δέρματα και μαλλί για προστασία από το κρύο και κόκαλα για την κατασκευή εργαλείων και όπλων. Το ανταλλακτικό εμπόριο, όχι βέβαια ιδιαίτερα οργανωμένο, προμηθεύει πήλινα σκεύη και σκληρά ηφαιστειακά πετρώματα, όπως οψιανό από τη Μήλο και το Γυαλί της Νισύρου, πυριτόλιθο κ.ά. για την κατασκευή εργαλείων, όπως λεπίδες, αξίνες, πελέκεις, τριβεία, γουδιά και μυλόλιθους.

 

 

ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

Τα ευρήματα των νεολιθικών οικισμών στην Ελλάδα είναι πάρα πολλά τόσο στη νησιωτική όσο και στην ηπειρωτική χώρα. Ορισμένα από αυτά είναι τα παρακάτω: 

 

=> Στον νεολιθικό οικισμό της Νέας Νικομήδειας η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στην επιφάνεια σημαντικά εργαλεία και λίθινα διακοσμητικά αντικείμενα. Τέτοια εργαλεία είναι οι δύο μεγάλοι πέλεκεις από πράσινη πέτρα, λεπίδες από πυρόλιθο (πάνω από 400), τριπτήρες για άλεσμα σιτηρών, αιχμές για ακόντια - βέλη κ.α. Τα εργαλεία στειλεώνονταν με κόκκαλα ή ξύλινα στελέχη.

Οι ανασκαφές έχουν επίσης αποκαλύψει και τμήματα αδραχτιού, όπως και υφαντικά βάρη. Τα ευρήματα αυτά έρχονται να ενισχύσουν την άποψη, ότι οι γυναίκες του οικισμού γνώριζαν να γνέθουν και να υφαίνουν. Οι υφάντριες θα πρέπει να χρησιμοποιούσαν, σαν υφαντική ύλη, το μαλλί (αιγοπροβάτων) και διάφορες φυτικές ίνες.

Ακόμα οι ανασκαφές έχουν δώσει σημαντικά επεξεργασμένα οστέινα αντικείμενα. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους τα οστά ανήκουν σε αιγοπρόβατα, χοίρους όπως και υδρόβια (ψάρια, όστρακα). Ανάμεσα στα είδη που κατασκευάζονταν ήταν σουβλιά, λεπίδες και σπάτουλες για την κατεργασία δέρματος, λαβές για αξίνες και σκεπάρνια, αιχμές ακοντίων, πόρπες (ζώνες), βελόνες, καρφίτσες κ.α.

Οστέινη πόρπη. Αρχαιολογικό Μουσείο Βέροιας 

 

Οστέινη πόρπη.

Αρχαιολογικό Μουσείο Βέροιας

 

 

 

 

 

Οι ανασκαφές έφεραν στο φώς και καλοφτιαγμένες σφραγίδες. Τα διακοσμητικά θέματα (μοτίβα) των σφραγίδων περιλαμβάνουν τεθλασμένες ή παράλληλες γραμμές και μαίανδρους. Πιθανόν, τις σφραγίδες αυτές να τις χρησιμοποιούσαν (Rodden) για τη διακόσμηση του σώματός (εγκόλπια). Ακόμα, ίσως αποτελούσαν ένδειξη ιδιοκτησίας. Αν είναι έτσι, τότε υπάρχει η πιθανότητα να υπήρχε στον οικισμό, ατομική (ιδιωτική) ή οικογενειακή ιδιοκτησία.

sfragidesa.gif (37040 bytes)sseala.gif (27091 bytes)

=> Οι μακρόχρονες συστηματικές αρχαιολογικές έρευνες στην Κρήτη ανακάλυψαν στοιχεία που βεβαιώνουν για την ύπαρξη ζωής από την 6η χιλιετία π.Χ.(Νεολιθική Εποχή 6.000-2.600 π.Χ.). Τα λιγοστά λείψανα φανερώνουν ότι ο νεολιθικός άνθρωπος της Κρήτης, όπως και στην υπόλοιπη ανατολική Μεσόγειο, χρησιμοποιούσε εργαλεία από πέτρα, κόκαλο ή οψιανό της Μήλου και σκεύη από πηλό.

Στη σπηλιά του Γερανίου βρέθηκε ένας λάκκος γεμάτος με κόκαλα ζώων και δίπλα ένα πλήθος από μικρά και μεγάλα οστέινα εργαλεία. Η λείανση εξάλλου των πέτρινων εργαλείων δίνει ένα ιδιαίτερο χρώμα στις ποταμίσιες με πολύχρωμες φλεβώδεις πέτρες. Πελέκια σφύρες με τρύπα στη μέση για ξύλινο κοντάκι, είναι τα κυριότερα όπλα του νεολιθικού ανθρώπου. Παράλληλα, κοινές είναι οι λεπίδες από οφιανό (ηφαιστειακή πέτρα της Μήλου και Νισύρου).

 

=> Σε ανασκαφές που έγιναν στον νεολιθικό οικισμό Διμήνι στην Θεσσαλία βρέθηκαν επίσης πολλά εργαλεία.

Για την καλλιέργεια της γης, το θερισμό, τη συλλογή και την αποθήκευση των καρπών ήταν απαραίτητα διάφορα εργαλεία. Τα νεολιθικά εργαλεία ήταν κατασκευασμένα από λίθο, κόκαλο ή κέρατο, ξύλο και πηλό. Το σύνολο όλων αυτών των εργαλείων μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες για τις δραστηριότητες των νεολιθικών ανθρώπων του Διμηνίου, καθώς και για την οικονομία τους, αφού τα εργαλεία αυτά αποτελούν σημαντικά στοιχεία για να κατανοήσουμε έναν πολιτισμό χωρίς γραφή.

Τα λίθινα εργαλεία ήταν τα πιο πολλά σε σχέση με τα οστέινα, τα ξύλινα ή τα πήλινα, λόγω της ανθεκτικότητας τους. Σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση και σε μεγάλο αριθμό. Οι νεολιθικοί άνθρωποι κατασκεύαζαν τα λίθινα εργαλεία τους με δύο βασικές τεχνικές: την τεχνική με θραύση - κρούση και την τεχνική με λείανση.

Λίθινα εργαλεία με θραύση - κρούση
Η λάξευση των πετρωμάτων με κρούση δίνει ένα μεγάλο φάσμα αποκρουσμένων εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν για κοπτικές, κυρίως, δραστηριότητες. Για παράδειγμα, όταν ήθελαν να κατασκευάσουν ένα λίθινο «μαχαίρι» ή ένα «δρεπάνι», χρησιμοποιούσαν λεπίδες από μία σκληρή πέτρα που ονομάζεται οψιανός (μαύρο ηφαιστειακό πέτρωμα) ή πυριτόλιθος (ιζηματογενές πέτρωμα κρυσταλλικής υφής σε ποικιλία καφέ χρωμάτων). Οι λεπίδες από οψιανό ή πυριτόλιθο γίνονταν με ένα χτύπημα πάνω σε λίθινο «πυρήνα», προετοιμασμένο από πριν, που είχε σχήμα κώνου. Για το κυνήγι χρησιμοποιούσαν τόξα και βέλη, που στην άκρη τους ήταν στερεωμένη μία μικρή αιχμή από οψιανό ή πυριτόλιθο και συνήθως είχε σχήμα φύλλου.

Ο οψιανός που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των εργαλείων δεν υπήρχε στην περιοχή της Θεσσαλίας. Έφθανε στο Διμήνι με καράβια από το μακρινό νησί της Μήλου, που ήταν η βασικότερη πηγή οψιανού. Ο οψιανός έφθανε σε μορφή «πυρήνων» και η κατεργασία του γινόταν επί τόπου, στο Διμήνι.

Ο πυριτόλιθος υπήρχε στην ηπειρωτική Ελλάδα, στην Πίνδο. Δια μέσου ενός εμπορίου που βασιζόταν στις ανταλλαγές είδους με είδος, οι κάτοικοι του Διμηνιού προμηθεύονταν τα δύο αυτά πολύτιμα πετρώματα. Η τεχνική της επεξεργασίας τους ήταν εξειδικευμένη εργασία, που γίνο0νταν από ειδικούς τεχνίτες.

Λίθινα εργαλεία με λείανση

 Λειασμένα εργαλεία της νεολιθικής εποχής (γύρω στα 4.200 π.Χ.)

Η λείανση των σκληρών πετρωμάτων δίνει ισχυρά κοπτικά λειασμένα εργαλεία, χρήσιμα για υλοτόμηση και ξυλουργικές εργασίες. Τέτοια λειασμένα εργαλεία είναι οι πελέκεις, οι αξίνες, οι σμίλες και οι κρανιοθραύστες.

Οι λίθινες αξίνες, που είχαν μία πλευρά κοφτερή και ήταν απαραίτητες για το κόψιμο των ξύλων, κατασκευάζονταν αρχικά με σφυροκόπημα της λίθινης επιφάνειας και στη συνέχεια με τριβή πάνω σε σταθερά ακόνια ή με τριβή της μιας πέτρας πάνω στην άλλη με τη βοήθεια άμμου και νερού. Έτσι, οι πέτρες γίνονταν λείες και γυαλιστερές. Στη συνέχεια, οι αξίνες στερεώνονταν πάνω σε ξύλινη λαβή ή σε λαβή από κέρατο. Η εξέλιξη της κατασκευής των εργαλείων προϋποθέτει και πρόοδο στην τεχνική της κατασκευής τους. ΄Ένα τέτοιο στάδιο προόδου αποτελεί και η διάτρηση των λίθινων λειασμένων εργαλείων για τη στειλέωση της λαβής τους.

Οστέινα εργαλεία
Ο νεολιθικός άνθρωπος επεξεργαζόταν τα οστά των ζώων για να φτιάξει αιχμηρά κυρίως εργαλεία, όπως βελόνες και οπείς. Τα εργαλεία αυτά ήταν απαραίτητα για την κατεργασία των δερμάτων, την καλαθοπλεκτική και την υφαντική. Τα σκληρά κέρατα των ζώων τα χρησιμοποιούσε για τη στειλέωση των λίθινων λειασμένων εργαλείων.

Πήλινα εργαλεία

Από πηλό κατασκεύαζε ο νεολιθικός άνθρωπος του Διμηνίου εργαλεία, όπως πεσσούς για τις σφενδόνες, υφαντικά βάρη για τον αργαλειό (αγνύθες, πηνία) και σφονδύλια για το γνέσιμο.


 

=> Στην περιοχή της Καστοριάς στο Δισπηλιό, ανακαλύφθηκε προϊστορικός λιμναίος οικισμός όπου ήρθαν στην επιφάνια σημαντικά ευρύματα.

Μεταξύ αυτών ζωικά και φυτικά κατάλοιπα, κεραμική όμοια με των γειτονικών βαλκανικών περιοχών, εργαλεία, οστέινα αγκίστρια, τα ίχνη μιας βάρκας, πανομοιότυπης με αυτές που χρησιμοποιούν και σήμερα οι ψαράδες της Kαστοριάς, φυλλόσχημες και τριγωνικές αιχμές βελών από οψιανό της Mήλου, τύποι αγγείων όπως, φιάλες, φρουτιέρες, κλειστά αγγεία με λαιμό και πήλινες τράπεζες. Τα ευρήματα δείχνουν ότι βασική έννοια ήταν η επιβίωση και οι δραστηριότητες προς αυτή την κατεύθυνση δίνοντας την εικόνα ενός γεωργοκτηνοτροφικού οικισμού.

=> Επίσης στην περιοχή του Δυρού της Μάνης, ανακαλύφθηκε το σπήλαιο της Αλεπότρυπας , το φημισμένο σπήλαιο Δυρού. Εκεί οι σπηλαιολόγοι Γιάννης και Άννα Πετροχείλου και η Σπηλαιολογική Εταιρεία, έφεραν στο φως ολόκληρο πολιτισμό Νεολιθικής εποχής. Ο μεγάλος αριθμός λίθινων και οστέινων εργαλείων, όπως και άλλα σχετικά ευρήματα που εντοπίστηκαν σε όλα τα στρώματα στο εσωτερικό της Αλεπότρυπας, βεβαιώνουν για τη συστηματική άσκηση μιας σειράς εργασιών και δραστηριοτήτων του καθημερινού βίου, όπως της υφαντικής, της κεντητικής, της κοσμητικής, της καλαθοπλεκτικής, της κατασκευής λίθινων όπλων και εργαλείων και της μεταλλοτεχνίας.

Πλαίσιο κειμένου: Τα τέσσερα χάλκινα σφυρήλατα εγχειρίδια (ή λόγχες) μαζί με υπολείμματα από την τήξη του χαλκού που βρέθηκαν στην Αλεπότρυπα, φανερώνουν την υψηλή στάθμη της τεχνικής εξελίξεως του πολιτισμού του Δυρού.
=> Ακόμη η ανασκαφή του Αρκαδικού στην πόλη της Δράμας αποκάλυψε λίθινα πελεκημένα και λειασμένα εργαλεία όπως πελέκια, δρεπάνια, ξέστρα, μαχαίρια, μυλόπετρες, αγκίστρια, αιχμές βελών, τριπτήρες, οπείς, αξίνες που βοηθούν στην προμήθεια, στην επεξεργασία της τροφής και στην ανάπτυξη της οικοτεχνίας. Τα κοκάλινα εργαλεία χρησιμεύουν σαν οπείς, λειαντήρες, σπάτουλες. Τα πήλινα εργαλεία δηλώνουν την ενασχόληση με την υφαντική. Αγαπημένα υλικά για την υφαντική αποτελούν οι ίνες του λιναριού και το μαλλί των εξημερωμένων προβάτων.

                  

 

Είδαμε λοιπόν ότι οι Έλληνες από τη νεολιθική εποχή χρησιμοποιούσαν όπλα και εργαλεία. Ασχολούνταν αρχικά με το κυνήγι και τη αλιεία και μετά με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Από το 6000 π.Χ. χρησιμοποιούσαν δρεπανοειδή εργαλεία για την γεωργία και την εκχέρσωση εδαφών. Επίσης, χρησιμοποιούσαν μυλόπετρα για το άλεσμα, κεραμικά, εργαλεία από χαλαζία, και τσέρι (σκληρή πέτρα) με λεπίδες από οστά ζωών. Στο νησί της Μήλου, στις Κυκλάδες, βρέθηκαν ευρήματα που ανήκουν στη μεσολιθική εποχή (8500 – 6000 π.Χ.) με πιο εντυπωσιακά τα εργαλεία από οψιδιανό. Ο οψιδιανός είναι ηφαιστειογενές υαλώδες πέτρωμα με στιλπνό μαύρο χρώμα, και παρατηρούμε ότι ήταν βασική πρώτη ύλη για κατασκευή των εργαλείων.

 

typos10.gif (27702 bytes) εργαλεία από οστά

 

Παρακάτω μπορείτε να διακρίνετε τις τεχνικές κατασκευής των αιχμηρών εργαλείων (λεπίδες, σφύρες κ.α.)με την κρούση από άλλα πέτρινα εργαλεία.

 

techn1.gif (52440 bytes)

 

techn2.gif (31154 bytes)


techn3.gif (18877 bytes)       typos4.gif (35111 bytes)

 

techn4.gif (25727 bytes)


 

Πηγές – Βιβλιογραφία

                                  

Ø      "ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΝΙΚΟΜΗΔΕΙΑΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ" κ. Γιάννη Α. Μελετίδη. ΕΚΔΟΣΗ: TYPE PRESS, Νίκος Καραμανλίδης, Ν. Νικομήδεια Ημαθίας, τηλ. 23310-90234, 90339

Ø      internet: ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ – ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Ø      "Τα σπήλαια της Ελλάδας" Άννας Πετροχείλου εκδ. Εκδοτικής Αθηνών 1994 (από όπου προέρχονται και οι δύο εικόνες με τις βραχογραφίες)

Ø      "Τουριστικός οδηγός νεολιθικού μουσείου Δυρού" εκδ. Ταμείου Αρχαιολογικών πόρων 1997

Ø      Επίσης χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από διάφορες ιστοσελίδες τουριστικού περιεχομένου, πόλεων της Ελλάδας.